Η γέννηση του Πλωμαρίου
Το Μεγαλοχώρι, που έπειτα ονομάστηκε Πλωμάρι, ήταν το μεγαλύτερο αγροτικό κέντρο της περιοχής και αποτελούνταν από 18 μικρά αγροτικά χωριά,με την ονομασία Πλουμάρια.
Το 1841-1843 μεγάλες πυρκαγιές κατέκαψαν το παλαιό Πλωμάρι, (Μεγαλοχώρι), ενώ λίγα χρόνια αργότερα, το 1850, ο μεγάλος παγετός κατέστρεψε τις ελιές της Λέσβου και οδήγησε σε απόγνωση τους κατοίκους του Πλωμαρίου. Σε αυτήν την δυσμενή οικονομική κατάσταση, η οξυδέρκεια και τα κίνητρα του Βενιαμίν Λέσβιου (που προήλθε από το Μεγαλοχώρι), για τον επαναπατρισμό των Πλωμαριτών κοντά στη θάλασσα, που θα ενθάρρυνε την αύξηση του εμπορίου, προέτρεψε τους κατοίκους του Μεγαλοχωρίου να μετοικίσουν στην παράκτια περιοχή του Πλωμαρίου.
Οι νέοι κάτοικοι του Πλωμαρίου
Οι ψαράδες και οι ναυτικοί που έζησαν εκεί, εγκαταστάθηκαν στην περιοχή Αμμουδέλι, δίπλα στις εκβολές του ποταμού Σεδούντα. Ο αρχικός πυρήνας του Πλωμαρίου άρχισε από την περιοχή Αμμουδέλι, κοντά στην περιοχή Αγίου Νικόλαου, το οποίο ονομάστηκε αργότερα Αρχοντομαχαλάς, συγκεντρώνοντας τις περισσότερες αστικές κατοικίες του Πλωμαρίου.
Στο Βορρά συγκεντρώθηκαν περισσότερο βιοτέχνες, καλλιτέχνες και ανεξάρτητοι επαγγελματίες και στην ανατολική πλευρά στη περιοχή “Ταρσανάς” εγκαταστήθηκε ο ναυτικός πληθυσμός.
Το Πλωμάρι γνώρισε μεγάλη οικονομική ανάπτυξη από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι τον Β παγκόσμιο πόλεμο.
Σε αυτό το διάστημα χτίστηκαν πολλές βιομηχανίες και σαπωνοποιεία, 2 πυρινεργοστάσια, αλευρόμυλοι και ποτοποιίες ούζου κυρίως στην ακτογραμμή, επειδή η γειτνίαση με τη θάλασσα, διευκόλυνε τόσο πολύ την παραγωγή και τη μεταφορά των προϊόντων.
Πολλά και διάφορα ήταν επίσης τα εργαστήρια του Πλωμαρίου, τα οποία κάλυψαν τις ανάγκες του τοπικού πληθυσμού, αλλά και την ευρύτερη περιοχή, και την Λέσβο γενικότερα. Η βάση της οικονομίας εντούτοις παρέμεινε πάντα η καλλιέργεια των ελιών και των βιομηχανιών που συνυφαίνονταν με την συγκομιδή της ελιάς.
Η ελιά ήταν άλλωστε μονοκαλλιέργεια μέσα στο Πλωμάρι και οι γαιοκτήμονες αποτέλεσαν το ανώτερο οικονομικό στρώμα της πόλης που επέκτεινε συχνά τις δραστηριότητές του στο χώρο της βιομηχανίας και του εμπορίου.
Η ιδιαιτερότητα του Πλωμαρίου οφείλεται στην εντυπωσιακή αρχιτεκτονική των σπιτιών, στα ήθη και έθιμα, ενδεχομένως δε και στην τοπική γλωσσική ιδιαιτερότητα.
Οι κάτοικοι του Μεγαλοχωρίου και τα άλλα χωριά της περιοχής αποτέλεσαν τον πυρήνα του χωριού, εντούτοις το 19ο αιώνα εγκαταστάθηκαν στο Πλωμάρι ναυτικοί από τις Κυκλάδες, τα Κύθηρα,τα Ψαρά, καθώς επίσης και από την Πελοπόννησο και την ηπειρωτική Ελλάδα, που ωφελούνταν από τις προοπτικές της οικονομικής ανάπτυξης και της περιορισμένης οθωμανικής παρουσίας στην περιοχή.
Το Πλωμάρι έως σήμερα
Παρ’ όλη τη γειτνίαση με τη θάλασσα, το λιμάνι του Πλωμαρίου αρχικά ήταν μικρό και μόνο το 1928, μετά από δεκαετίες οικονομικής και η εμπορικής αύξησης, απόκτησε το πολυπόθητο λιμάνι και το λιμενοβραχίονα, ο οποίος τον χαρακτηρίζει μέχρι σήμερα.
Μέχρι τις πρώτες δεκαετίες 20ού αιώνα τα σπίτια ενισχύθηκαν στην ακτογραμμή, που εκτέθηκε στις πλημμύρες του ποταμού Σεδούντα. Η κατασκευή του λιμανιού έδωσε νέα ώθηση στο εμπόριο και τις μεταφορές, μέχρι τη δεκαετία 1950 που αναπτύχθηκε το οδικό δίκτυο του νησιού και άρχισαν σταδιακά, οι οδικές μεταφορές να αντικαθιστούν τα ιστιοφόρα, τα οποία συνέδεσαν το Πλωμάρι με τη Μικρά Ασία, την Κωνσταντινούπολη, τον Εύξεινο Πόντο με την νησιωτική και με τη νότια Ελλάδα.